Στην Κωνσταντινούπολη ξεσπά το πογκρόμ των
Τούρκων κατά των Ελλήνων, με αφορμή την προβοκάτσια στο σπίτι του Κεμάλ
Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη.
Μέσα σε εννέα ώρες καταστρέφονται 4.500
ελληνικά καταστήματα, 1.000 σπίτια, 73 εκκλησίες και 37 σχολεία. Είναι η αρχή
του τέλους για τον ελληνισμό της Πόλης.
Τα προηγηθέντα των γεγονότων της 6ης – 7ης
Σεπτεμβρίου 1955
Στις 3 Σεπτεμβρίου η γυναίκα του Τούρκου
Προξένου στην Θεσσαλονίκη κάλεσε Έλληνα φωτογράφο και του ζήτησε να
φωτογραφήσει τον περίβολο του Προξενείου, το οποίο στεγάζεται δίπλα σε παλιό
σπίτι, στο οποίο υποτίθεται ότι γεννήθηκε ο Μουσταφά Κεμάλ. Τις φωτογραφίες τις
ζήτησε ως ‘ενθύμιο’, διότι την επομένη επρόκειτο να αναχωρήσει για την Τουρκία.
Τα μεσάνυκτα της 5ης προς 6η Σεπτεμβρίου
εξερράγη βόμβα στον κήπο του τουρκικού Προξενείο, η οποία προκάλεσε μικρές
μόνον ζημιές σε υαλοπίνακες στην παρακείμενη ‘οικία του Κεμάλ’. Η βόμβα, όπως
εξακριβώθηκε από τις έρευνες που διεξήγαγαν οι ελληνικές αρχές και όπως απεδείχθη
αργότερα στην δίκη των πρωταιτίων των γεγονότων το 1961 στην νήσο Yassιada
(Πλάτη), μεταφέρθηκε από την Τουρκία από Τούρκο πράκτορα (Έλληνα υπήκοο από την
Κομοτηνή) και τοποθετήθηκε από τον Τούρκο κλητήρα του Προξενείου.
Στις 4:00 το απόγευμα η τουρκική εφημερίδα
İstanbul Ekspres κυκλοφόρησε σε έκτακτη έκδοση και δημοσίευσε τις φωτογραφίες
της συζύγου του Τούρκου Προξένου φρικτά παραποιημένες, εις τρόπον ώστε να
δίδεται η εντύπωση ότι στο σπίτι του πατέρα των Τούρκων είχε σημειωθεί μια
τεράστια έκρηξη από βόμβα που είχαν τοποθετήσει οι Έλληνες. Το γεγονός αυτό
έδωσε το έναυσμα για την έναρξη των πρωτοφανούς αγριότητος οργανωμένων
ανθελληνικών ταραχών στην Κωνσταντινούπολη, γνωστών με το όνομα «Σεπτεμβριανά
του 1955».
Το ανθελληνικό πογκρόμ της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου
1955
Μόλις δόθηκε το σύνθημα, ο μαινόμενος
τουρκικός όχλος ξεχύθηκε στους δρόμους της Πόλης και άρχισε να λεηλατεί κάθε τι
το ελληνικό. Ασφαλώς, όμως, οι ‘αγανακτισμένοι’ Τούρκοι πολίτες δεν έδρασαν
αυθόρμητα. Το σχέδιο είχε σχεδιαστεί προσεκτικότατα και με απόλυτη μυστικότητα.
Είναι χαρακτηριστικό το ότι, ενώ πολλοί απλοί Τούρκοι ασφαλώς δεν ενέκριναν τα
όσα διεπράχθησαν εναντίον των Ελλήνων, εν τούτοις, ουδείς Τούρκος πρόδωσε
λεπτομέρειες του σχεδίου σε Ρωμιό φίλο του, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, όπου
γενικώς και αορίστως ανέφεραν για «κάτι άσχημο που επρόκειτο να συμβεί εκείνες
τις ημέρες».
Το σχέδιο είχε αρτιότατα οργανωθεί, αφού
μέρες ή και εβδομάδες πριν στρατολογήθηκαν άτομα από την Μικρά Ασία και την
Ανατολική Θράκη – εκτός των Κωνσταντινουπολιτών Τούρκων, μεταφέρθηκαν με
σιδηροδρόμους, ταξί, λεωφορεία και πλοία, εφοδιάστηκαν με ρόπαλα, αξίνες,
λοστούς, βενζίνη, δυναμίτιδα, ενώ παρεσχέθη στους επίδοξους ταραχοποιούς τροφή
και κατάλυμα για μία ή δύο ημέρες. Ακόμη συντάχθηκαν οι κατάλογοι των επικείμενων
στόχων σε κάθε συνοικία και σημαδεύτηκαν την κατάλληλη στιγμή τα ελληνικά
κτήρια.
Τέλος, εκπαιδεύτηκαν οι αστυνομικοί και
στρατιώτες με πολιτικά που θα ελάμβαναν μέρος στη λεηλασία και θα κατηύθυναν το
πλήθος, ενώ αργότερα θα έπαιζαν τον ρόλο των ειρηνοποιών.
Σύμφωνα με δημοσίευμα της 12 Αυγούστου
2008 της εφημερίδας Ραντικάλ, τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στις 6-7
Σεπτεμβρίου 1955 εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης είχαν οργανωθεί από
το Γραφείο Ειδικού Πολέμου (Özel Harp Dairesi), το οποίο αποτελούσε τον
μηχανισμό, που είχε στηθεί από το ΝΑΤΟ για την αποτροπή του κομμουνιστικού
κινδύνου.
Οι πρώτες συγκεντρώσεις και ομιλίες
ξεκίνησαν κατά τις 4:30 το απόγευμα, ενώ οι πρώτες ταραχές πρέπει να ξεκίνησαν
γύρω στις 5:30.
Φυσικά, η ώρα ενάρξεως των τουρκικών
επιθέσεων εποίκιλλε από συνοικία σε συνοικία. Επιθέσεις εναντίον των Ελλήνων
και των περιουσιών τους έλαβαν χώρα και στην ευρωπαϊκή και στην ασιατική πλευρά
της Κωνσταντινουπόλεως, αλλά και στις νήσους Χάλκη και Πρίγκηπο, από Τούρκους που
μεταφέρθηκαν εκεί με πλοιάρια.
Με στρατιωτική πειθαρχία κινούμενος ο
τουρκικός όχλος, ο οποίος ανερχόταν σε δεκάδες χιλιάδες άτομα, κινήθηκε κατά
παντός του ελληνικού. Μέσα σε εννέα περίπου ώρες (διότι σε πολλά σημεία οι
βανδαλισμοί συνεχίστηκαν και μετά την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου μετά τα
μεσάνυκτα) καταστράφηκαν ολοσχερώς 1004 σπίτια, ενώ άλλα περίπου 2500 υπέστησαν
εκτεταμένες ζημιές.
Καταστράφηκαν επίσης 4348 καταστήματα, 27
φαρμακεία, 26 σχολεία, 5 πολιτιστικοί σύλλογοι, οι εγκαταστάσεις 3 εφημερίδων,
12 ξενοδοχεία, 11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια,
73 εκκλησίες, ενώ συλήθηκαν πάρα πολλοί τάφοι σε 2 κοιμητήρια, καθώς και οι
τάφοι των πατριαρχών στην Μονή Βαλουκλή.
Επίθεση δέχτηκαν και ένας μικρός αριθμός
αρμενικών και εβραϊκών περιουσιών, ορισμένες αρμενικές εκκλησίες και μια
εβραϊκή συναγωγή.
Τουλάχιστον 30 Έλληνες σκοτώθηκαν και
εκατοντάδες άλλοι κακοποιήθηκαν βάναυσα. Σε δύο περίπου χιλιάδες υπολογίζονται
από τους κύκλους της ομογενείας οι βιασμοί, αν και επισήμως καταγγέλθηκαν μόνο
200..
Ιδιαίτερο μίσος επεδείχθη κατά των
ιερωμένων, αφού πολλοί απ’ αυτούς ξυλοκοπήθηκαν αγριότατα, άλλοι γυμνώθηκαν και
διαπομπεύθηκαν, εξαναγκαζόμενοι να φωνάζουν: «Η Κύπρος είναι τουρκική», ενώ
υπάρχουν μαρτυρίες ότι σε κάποιο ιεροδιάκονο έγινε αναγκαστική περιτομή.
Ο Επίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος και ο
ηλικιωμένος μοναχός Χρύσανθος Μαντάς ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου, ενώ ο
Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Γεννάδιος παρεφρόνησε από τους ξυλοδαρμούς και ύστερα
από λίγο χρόνο απεβίωσε.
Μέσα σε λίγες ώρες η ελληνική οικονομική
δραστηριότητα καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς, αφού τα σπίτια και οι περιουσίες
των περισσότερων Ελλήνων και τα ιδρύματα της ομογένειας λεηλατήθηκαν. Χιλιάδες
Έλληνες έμειναν κυριολεκτικώς μόνο με τα ρούχα που φορούσαν, αφού στα σπίτια
τους καταστράφηκαν με πρωτοφανή μανία ή εκλάπησαν τα πάντα από οικιακά σκεύη
και τρόφιμα μέχρι κρεβάτια, καναπέδες και ακριβά κοσμήματα.
8.700 περίπου άτομα έμειναν άνεργα, αφού
οι επιχειρήσεις στις οποίες εργάζονταν είχαν καταστραφεί.
Αν και οι πρώτες εκτιμήσεις τουρκικών και
ξένων τραπεζών μιλούσαν για ζημιές της τάξης του ενός ή δύο δισεκατομμυρίων
τουρκικών λιρών, τον Φεβρουάριο του 1956 η τουρκική κυβέρνηση μείωσε κατά πολύ
το ποσό, υπολογίζοντας τις συνολικές ζημιές σε 69.578.744 λίρες Τουρκίας, δηλ.
περίπου 25 εκατομμύρια δολάρια.
Το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών υπολόγισε
ότι μόνο οι ζημιές που υπέστησαν οι εκκλησίες ξεπερνούσαν τα 150 εκατομμύρια
δολάρια της εποχής. Βρετανοί διπλωμάτες υπολόγισαν τις ζημιές σε περίπου 200
εκατομμύρια δολλάρια, ενώ σύμφωνα με εκτίμηση της ελληνικής κυβερνήσεως οι
ζημιές ανήρχοντο σε 500 εκατομμύρια δολλάρια.
Ο Γάλλος συγγραφέας και καθηγητής στην
Σορβόννη Francois Crouzet στο βιβλίο του Le Conflit de Chypre (Η διένεξη της Κύπρου)
υπολογίζει τις ζημιές σε 300 εκατομμύρια δολάρια της εποχής, δηλαδή πολύ
περισσότερα του ενός δισεκατομμυρίου σημερινών (2008) δολαρίων.
Από το ποσό που υπολόγισε και ενέκρινε η
τουρκική κυβέρνηση κατέβαλε τελικώς ποσό μικρότερο των 10 εκατομμυρίων Λ.Τ.,
και μάλιστα ύστερα από πολλούς μήνες, όταν η αξία της τουρκικής λίρας είχε
υποτιμηθεί δραματικά. Δηλαδή, δόθηκαν αποζημιώσεις μικρότερες του 1% της αξίας
των καταστροφών.
Πάρα πολλοί δικαιούχοι δεν εισέπραξαν
καμμία απολύτως αποζημίωση, ενώ υπήρξαν και περιπτώσεις επιχειρηματιών που, ενώ
έχασαν τα πάντα – και άρα είχαν ζημιά την χρονιά εκείνη – υποχρεώθηκαν να
πληρώσουν και φόρο κερδών.
Η αντίδραση της ελληνικής Κυβέρνησης
Η αντίδραση της Ελληνικής Κυβερνήσεως στα
γεγονότα της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955 υπήρξε από χλιαρή έως ανύπαρκτη. Αυτό
οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι ο τότε πρωθυπουργός Στρατάρχης Αλ. Παπάγος
νοσούσε βαρύτατα και ουσιαστικώς η κυβέρνηση ήταν ακέφαλη. Από την άλλη,
υπήρξαν έντονες συμμαχικές πιέσεις, ιδίως από τον Αμερικάνο Υπουργό Εξωτερικών
Τζων Φόστερ Ντάλλες, ο οποίος κάλεσε και τις δύο πλευρές να επιδείξουν
αυτοσυγκράτηση και να συμφιλιωθούν.
Μετά την ανάδειξη του Κωνσταντίνου
Καραμανλή στην πρωθυπουργία στις 6 Οκτωβρίου 1955 και την αποχή της Ελλάδος από
γυμνάσια του Ν.Α.Τ.Ο. στην Μεσόγειο, η Άγκυρα υποχρεώθηκε να αποδώσει μια
στοιχειώδη ηθική ικανοποίηση στην Ελλάδα.
Στις 24 Οκτωβρίου τίμησε σε ειδική τελετή
στο στρατηγείο του Ν.Α.Τ.Ο. στην Σμύρνη την ελληνική σημαία, την οποία ύψωσε ο
Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών. Ταυτόχρονα με την έναρξη των ανθελληνικών
γεγονότων στην Κωνσταντινούπολη, ο τουρκικός όχλος στην Σμύρνη επετέθη και
κατέστρεψε το εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής, που λειτουργούσε στο στρατηγείο του
Ν.Α.Τ.Ο. για τις ανάγκες των Ελλήνων αξιωματικών, λεηλάτησε τα σπίτια τους, ενώ
προπηλάκισε αρκετούς απ’ αυτούς.
Πηγή: http://www.ilioupoligiaolous.gr/article.php?id=12308
