Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟ

 

Στο δημόσιο λόγο, αλλά και στην καθημερινότητα, συνηθίζουμε να επικαλούμαστε  το σύστημα 
αξιών του παρελθόντος, προκειμένου να καταδείξουμε την έλλειψη ηθικών αξιών του παρόντος. Αυτό συμβαίνει τόσο σε αναφορές για τα δημόσια πράγματα όσο και  για την ιδιωτική μας συμπεριφορά. Σπάνια στεκόμαστε κριτικά στα κακώς κείμενα της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής μας ιστορίας. Αντίθετα, η επίσημη ιστοριογραφία, με τη συμβολή της λογοτεχνίας, εξιδανικεύει το παρελθόν, προβάλλοντας εκείνες τις πτυχές της ιστορίας, με σκοπό την ενίσχυση  του λεγόμενου εθνικού φρονήματος. Πολλά είναι τα παραδείγματα φαυλότητας, κακοδιοίκησης, χαριστικών πράξεων, αρπαγής δημοσίου πλούτου  και πάσης φύσεως εγκλημάτων κατά του δημοσίου ταμείου, τα οποία παραβλέπονται για προφανείς λόγους .

 Διαβάζοντας το βιβλίο του Γιάννη Καιροφύλα «Η ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ», ξεχώρισα το κεφάλαιο, το οποίο και παραθέτω, που αναφέρεται στην κατάσταση του Πανεπιστημίου Αθηνών, το 1926 (σελ 58-59).

«Ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Σίμος Μενάρδος  κρούει τον κώδωνα  του κινδύνου για το κύμα αμάθειας που βασιλεύει. Μιλάει για τους νέους που κατάφεραν να μπούνε στο Πανεπιστήμιο, αλλά θα βγουν αύριο με πτυχία χωρίς οι περισσότεροι να ξέρουν  καλά- καλά ούτε να ορθογραφούν. Έχουν οι νέοι πολλά προνόμια. Δεν δίνουν εισαγωγικές εξετάσεις, δεν εξετάζονται κατά τη διάρκεια του έτους, δεν υποχρεώνονται να παρακολουθούν τις παραδόσεις, πηγαίνουν στις διπλωματικές όποτε θέλουν και επανέρχονται για εξεταστούν σε λίγους μήνες. Η χειρότερη κατάσταση παρατηρείται στις σχολές που έχουν τους πιο πολλούς φοιτητές, δηλαδή στη Νομική και Ιατρική

Οι φοιτητές στο Πανεπιστήμιο το 1926 ξεπερνούν τις 14.000 και από αυτούς οι 8000  είναι φοιτητές Νομικής.  Το κράτος με αλλεπάλληλα διατάγματα δίνει προνόμια στους πολεμιστές, στους εφέδρους, στους πρόσφυγες και σε πολλές άλλες κατηγορίες. Έτσι έρχονται  σε  δύσκολη θέση οι καθηγητές που δεν μπορούν να απορρίψουν εννέα στους δέκα. Απορρίπτουν τους μισούς και πάλι δεν αισθάνονται καλά, γιατί και  η αυστηρότητα έχει τα όριά της.  Έτσι λοιπόν το κύμα  αμάθειας γίνεται κάθε ημέρα απειλητικό. Το μεγάλο κακό θα ξεσπάσει μετά από χρόνια, όταν  όλοι αυτοί οι «επιστήμονες» θα βγούνε και θα ζητήσουν και δημόσιες θέσεις».   

21 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1967: ΜΕ ΤΗ ΜΑΤΙΑ ΕΝΟΣ 15ΧΡΟΝΟΥ

 

Ήταν Παρασκευή 21 Απριλίου 1967. Όπως κάθε ημέρα, ο Κώστας( δίδυμος αδελφός) και εγώ ξεκινήσαμε – με τα πόδια, για το σχολείο. Είμαστε μαθητές της Γ΄ Γυμνασίου Κρεστένων. Εκείνη η  ημέρα ήταν όπως όλες οι συνηθισμένες σχολικές ημέρες. Το κουδούνι χτύπησε κανονικά στην ώρα του, οι καθηγητές στις θέσεις τους και εμείς στα σχολικά θρανία. Η διάθεσή μας όμως ήταν καλύτερη, γιατί την επόμενη 22 Απριλίου 1967(  Σάββατο του Λαζάρου) διακόπταμε το σχολείο για 15 ημέρες, λόγω Πάσχα.

Όταν κτύπησε το κουδούνι για το πρώτο διάλειμμα δεν μπορούσαμε  να φανταστούμε το τι θα ακολουθούσε. Το διάλειμμα αυτό ήταν ασυνήθιστα μεγαλύτερης διάρκειας από το κανονικό, ενώ κανονικό διαρκούσε 15 λεπτά της ώρας, το συγκεκριμένο κράτησε πάνω από μια ώρα. Σχηματίσαμε πηγαδάκια, προσπαθώντας να καταλάβουμε τι είχε συμβεί. Πολλοί αποδίδαμε την παρατεταμένη διάρκεια του διαλείμματος σε κάποιο ξαφνικό γεγονός (αρρώστια ή και  θάνατος  κάποιου καθηγητή). Μια πληροφορία, που προερχόταν από τον καθηγητή γυμναστικής, έκανε λόγο για δικτατορία. Οι περισσότεροι από  εμάς δεν καταλάβαμε  τίποτα!.

Όταν κάποια στιγμή κτύπησε ξανά το κουδούνι , με εντολή του Γυμνασιάρχη, συγκεντρωθήκαμε στο προαύλιο του σχολείου, όπου μας ανακοινώθηκε η διαταγή: έγινε επανάσταση, θα πρέπει να πάμε στα σπίτια μας και ότι την επομένη δεν θα είχαμε  σχολείο.

Εμείς, ακούγοντας την είδηση, χαρήκαμε γιατί γλιτώναμε δύο ημέρες μάθημα και ακολουθούσαν οι διακοπές του Πάσχα.

Όταν επιστρέψαμε από τις διακοπές του Πάσχα, μας ανακοινώθηκε ότι το μάθημα Στοιχεία δημοκρατικού πολιτεύματος δεν θα  ξαναδιδαχθεί  και το σχετικό βιβλίο να το πετάξουμε.

 Αυτό το διάλλειμα κράτησε εφτά χρόνια…………     

ΦΑΥΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ: ΔΥΟ ΑΙΤΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΚΟΥΠΙΔΑΡΙΟ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΗΛΕΙΑΣ

 

Είκοσι και πλέον χρόνια έχουν περάσει από τότε που  οι αρμόδιοι επιχειρούσαν να καταλήξουν σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης των απορριμμάτων. Σήμερα, 25 χρόνια μετά η κατάσταση  με τα σκουπίδια είναι η ίδια. Ο δήμος Πύργου, όπως και οι περισσότεροι δήμοι της Ηλείας δεν έχουν λύσει το βασικό αυτό πρόβλημα. Ο δήμος Πύργου, ειδικότερα, μήνες τώρα έχει αφήσει την πόλη και τα χωριά στο έλεος της τύχης. Μέχρι τον περασμένο Σεπτέμβρη, με ύφος Εισαγγελέα κατηγορούσε την τότε δημοτική Αρχή για το θέμα των σκουπιδιών, ενώ δήλωνε ότι έχει έτοιμη λύση!. Τελικά, 8 μήνες μετά και ένα σχεδόν χρόνο από την εκλογή του νέου δημάρχου δεν έχει γίνει απολύτως τίποτε. Για άλλη μια φορά αποδεικνύεται πως ο λαϊκισμός και η φαυλότητα συνιστούν  χρόνιες παθογένειες, όχι μόνο της εκάστοτε κεντρικής εξουσίας αλλά και των τοπικών συμ-φορέων.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

 Σπάραγμα βυζαντινού Ευαγγελισταρίου του 7ου αιώνα (British Library, Add. MS 5111)

Από την Κυριακή των Βαΐων το βράδυ και κάθε βράδυ ως την Κυριακή του Πάσχα οι εκκλησιές λειτουργούν τα βράδια. Αρχίζει η Μεγάλη Εβδομάδα για τους Ορθόδοξους Χριστιανούς. Από τα παιδικά μας χρόνια τούτες οι ημέρες θεωρούνται ξεχωριστές. Μικρά παιδιά πηγαίναμε στην  Εκκλησιά  και ακούγαμε διάφορους ύμνους. Αν και δεν καταλαβαίναμε, επιχειρούσαμε όμως να μιμηθούμε τους ψάλτες και τους ιερείς  στην  ψαλτική. Οι περισσότεροι από  εμάς αισθανόμαστε ιδιαίτερη συγκίνηση όταν ξανανταμώνουμε στις ιερές ακολουθίες.  Η παρούσα ανάρτηση επιχειρεί  να παρουσιάσει, συνοπτικά, την ιστορία της βυζαντινής μουσικής, και ειδικότερα την υμνογραφία.    

Στο Βυζάντιο, ως λογική συνέχεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, η μουσική είχε εξέχοντα ρόλο. Για την κοσμική (μη θρησκευτική) μουσική έχουμε ελάχιστες πληροφορίες. Αντίθετα μας έχουν διασωθεί σημαντικές πληροφορίες για την εκκλησιαστική μουσική, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που ο όρος βυζαντινή μουσική συχνά συνδέεται σήμερα -εσφαλμένα- μόνο με την εκκλησιαστική μουσική.

H βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική προέρχεται από την αρχαία Ελληνική, Συριακή αλλά και Εβραϊκή θρησκευτική μουσική παράδοση. Διακρίνονται 3 εποχές: παλαιού, μέσου και νέου μέλους.

Η εποχή του Παλαιού Βυζαντινού Μέλους ξεκινά από τους πρωτοχριστιανικούς χρόνους και περνώντας από την εποχή της αποκρυστάλλωσης της λειτουργίας (9ος αι.) φθάνει μέχρι το 14ο αι.

 Η μουσική της Ορθόδοξης εκκλησίας όπως κάθε ζωντανή μουσική παράδοση, γνώρισε σημαντικές αλλαγές κατά τη μακρά ιστορία της, αλλά πολλά χαρακτηριστικά της παρέμειναν τα ίδια για πολλούς αιώνες. Αυτά είναι:

• Η μουσική είναι τροπική. Αντί για μείζονες και ελάσσονες κλίμακες όπως τις γνωρίζουμε στη δυτική μουσική χρησιμοποιεί οκτώ εκκλησιαστικούς τρόπους που ονομάζονται ήχοι.
• Το κούρδισμα δεν είναι συγκερασμένο αλλά ακολουθεί το φυσικό (με βάση τη σειρά των αρμονικών), με συνέπεια όλοι οι τόνοι να μην είναι ίσοι.
• Η εκκλησιαστική μουσική παρέμεινε αυστηρά μονοφωνική, είτε ψάλλεται από έναν ψάλτη είτε από χορωδία. Η αρμονία περιορίζεται μόνο στη χρήση του ίσου ή ισοκράτη, που συνοδεύει τη μελωδία τραγουδώντας τη βάση του κάθε τετραχόρδου όπου κινείται η μελωδία κάθε στιγμή.
• Οι φθόγγοι στη σημειογραφία (σημάδια) δεν ορίζουν συγκριμένο ύψος αλλά σχετικό δηλαδή πόσους πιο ψηλά ή πιο χαμηλά είναι το επόμενο διάστημα.
• Δεν χρησιμοποιούνται μέτρα αλλά ειδικά σημάδια που καθορίζουν το χρόνο και την έκφραση.
• Ο ρυθμός δεν είναι σταθερός αλλά καθορίζεται από τον τονισμό των λέξεων.
• Η μουσική παραμένει φωνητική. Όργανα δεν χρησιμοποιούνται στην εκκλησία. Γνωρίζουμε ότι χρησιμοποιούνταν όργανα στην εκμάθηση της μουσικής όπως ο ταμπουράς και το ψαλτήριο ή κανονάκι. Ίσως και για τον ισοκράτη.

Μορφές ύμνων

Παράλληλα με την απλή ψαλμωδία άνθησαν οι πρώτες μορφές ύμνων: τροπάριο, κοντάκιο και κανών.

• Tο τροπάριο (από το τρόπος) αναπτύχθηκε κυρίως τον 5ο αι.: βασίζεται σε νέα, απλά και εύκολα να μελοποιηθούν κείμενα, των οποίων οι στίχοι παρεμβάλλονται μεταξύ των ψαλμικών στίχων. Aργότερα τροπάρια ονομάζονται και οι αυτούσιοι εκκλησιαστικοί ύμνοι.
• Tα κοντάκιαείναι ύμνοι με πολλές στροφές (οίκους), τα κείμενα και οι μελωδίες των οποίων γράφτηκαν από τον Σωφρόνιο των Ιεροσολύμων, τον Σέργιο του Βυζαντίου και κυρίως τον Pωμανό το Μελωδό από τη Συρία τον 6ο αι. (πρότυπο ο Eφραίμ ο Σύρος, 4ος αι.). Mετά από μια εισαγωγή (κουκούλιον ή προοίμιον) ακολουθούν 20 έως 40 όμοιες στροφές (οίκοι). Περίφημος είναι ο αφιερωμένος στην Παρθένο Aκάθιστος Ύμνος αγνώστου που αποδόθηκε στον Pωμανό το Μελωδό με 24 στροφές και με ακροστιχίδα το αλφάβητο.
• O κανών γεννήθηκε τον 7ο-9ο αι. Bασίζεται στα νέα βιβλικά άσματα ή Ωδές, όπως η Ωδή αρ. 3, ο ύμνος της Aγ. Άννας ή η αρ. 9, το "Eμεγαλύνθη η ψυχή μου" της Παναγίας. Kάθε ωδή ακολουθείται από πολλές στροφές (ειρμούς) που ψάλλονται με την ίδια μελωδία (τρόποι). Oι γνωστότεροι ποιητές κανόνων ήταν ο Αγ. Aνδρέας ο Κρής (660-740 μ.Χ.) του οποίου ο μεγάλος κανών περιλαμβάνει 250 ειρμούς και ο Αγ. Iωάννης ο Δαμασκηνός (676-750 περ.).

Για την εποχή του Αγ. Εφραίμ είναι αποδεδειγμένη η τεχνική της παράφρασης, δηλαδή γράφονταν νέα κείμενα πάνω σε γνωστές παλαιότερες, ακόμη και κοσμικές μελωδίες. Oι ύμνοι της εποχής της άνθησης (5ος-7ος αι.) είχαν πάντα τις δικές τους μελωδίες, που αργότερα πολλές φορές δεν μελοποιούνταν από τους ποιητές αλλά από μελουργούς. Όπως το κείμενο, που θεματολογικά και τυπολογικά ακολουθούσε την παράδοση χρησιμοποιώντας σταθερούς τύπους, έτσι και η μελοποίηση παραμένει κοντά στο παραδοσιακό τυπικό χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα μελωδικά γυρίσματα, σχήματα και πτώσεις.

’λλες μορφές ύμνων είναι τα απολυτίκια (που αναφέρονται σε αγίους και εορτές), τα καθίσματα, τα εξαποστειλάρια, οι πολυέλεοι,τα λειτουργικά (ύμνοι της θείας λειτουργίας όπως τα χερουβικά και κοινωνικά), τα στιχηρά προσόμοια (που αποτελούν τυποποιημένες μελωδίες που εφαρμόζονται σε διαφορετικούς στοίχους) και τα ιδιόμελα (που είναι αυτόνομες συνθέσεις με ίδιον=δικό τους μέλος).

Oι ύμνοι της λειτουργίας και των ακολουθιών περιλαμβάνονται σε ειδικά λειτουργικά βιβλία:

• Tο Eιρμολόγιον περιέχει τους ειρμούς (ωδές των κανόνων) ταξινομημένους κατά ήχους. Τα ειρμολογικά μέλη διακρίνονται σε σύντομα και αργά.
• Tο Στιχηράριον περιέχει τα ιδιόμελα, τα τροπάρια, τα μεγάλα αντίφωνα κ.λπ., ταξινομημένα κατά το εκκλ. έτος.
• Tο Kοντακάριον και άλλα βιβλία όπως το Aσματικόν περιέχουν πιο περίτεχνα και ελεύθερα μέλη που ονομάζονται παπαδικά.

Tα ειρμολογικά και στιχηραρικά μέλη είναι συλλαβικά με λίγα μελίσματα πάνω σε σημαντικές λέξεις (βλέπε στο πιο πάνω παράδειγμα πάνω στο "καινόν"), σε στάσεις, πτώσεις και στο τέλος. Oι καθαρά μελισματικοί ύμνοι αυξάνουν από το 13 αι., και το 15ο αι. είναι ιδιαίτερα πλούσιοι.

H εποχή του Μέσου Βυζαντινού Μέλους (14ος-19ος αι.) χαρακτηρίζεται κυρίως από νέες συνθέσεις ύμνων, ιδιαίτερα του Iωάννη Κουκουζέλη(14ος αι.) και προσθήκες στη σημειογραφία που γίνεται έτσι ιδιαίτερα σύνθετη και περίτεχνη.

Tο Νέο Βυζαντινό Μέλος χρονολογείται από το 1821 και χαρακτηρίζεται από τις μεταρρυθμίσεις του επισκόπου Χρυσάνθου εκ Μαδιτών που έγκειται κυρίως στην απλοποίηση και τυποποίηση της σημειογραφίας στη μορφή που χρησιμοποιείται σήμερα.

Πηγή: https://www.musicportal.gr/byzantine_music_history/?lang=el