Από το μύθο στην έλλογη σκέψη. Η γένεση της φιλοσοφίας στην αρχαία πόλη

Καλοκαίρι. Σκέφθηκα να καταπιαστώ με "ανάλαφρα" θέματα. Με τη φιλοσοφία! Είναι από τα αγαπημένα μου θέματα, ανεξάρτητα από τις δυσκολίες που έχουν.

Η σύγχρονη ιστορία της Φιλοσοφίας της αρχαιότητας καθιδρύει μία τάξη νοητικά ικανοποιητική για κείνους που την επεξεργάζονται. Στην αρχή έχουμε τη θρησκεία, το μύθο, την ποίηση: από τον Όμηρο ως τον Πίνδαρο [...]· ύστερα έχουμε μια μετάβαση: τους «προσωκρατικούς» μέσα σ' αυτό το μεγάλο «θύλακα» τοποθετούμε τους «φυσικούς», τον Θαλή για παράδειγμα, τους ατομικούς, τους ιατρούς, τους ιστορικούς, τον Ηράκλειτο, τον Παρμενίδη, τον Αναξαγόρα, τον Εμπεδοκλή, τους σοφιστές· εμφανίζεται ο Σωκράτης: όλα αλλάζουν, αλλά με έναν τρόπο που δεν είναι ακόμα ριζικός. Με τον Πλάτωνα, με την ίδρυση της Ακαδημίας το 387, εγκαθιδρύεται επιτέλους η τάξη της ορθολογικότητας· είναι ακόμα πρόσκαιρη κι αδέξια, και θα υποστεί πολλαπλές τροποποιήσεις, όμως έχει κιόλας καθορίσει τις αρχές της. Η σκέψη που υπάκουε στη μυθοποιητική απαίτηση υποκαθίσταται από μια νέα λογική, η οποία, χάρη σε μια αυστηρή πειθαρχία του λόγου, δίνει όλα τα δικαιώματα στην αληθινή λαλιά, δηλαδή στην αποτελεσματική. Μια τέτοια ερμηνεία δεν είναι κακή. Αναμφίβολα η ελληνική αντίληψη περί ανθρώπου και κόσμου προοδευτικά «εκκοσμικεύθηκε» ή «λαϊκοποιήθηκε» και το σύμπαν των θεών εξαφανίστηκε σιγά – σιγά μπροστά στις πράξεις των ανθρώπων. [...] Ο τόπος όπου επιτελείται αυτή η μετατροπή είναι η Πόλις. Αυτή διαμορφώνεται στις αποικιακές πολιτείες, κυρίως στη Μικρά Ασία· κατόπιν φτάνει στη μητρόπολη, και η Αθήνα θα γίνει τόπος μιας εξέλιξης που στη συνέχεια θα θεωρηθεί παραδειγματική. [...] Ένα πρώτο στάδιο συνιστά η πολιτική κατάκτηση των αστικών δικαιωμάτων και της ιδιότητας του πολίτη. [...] η μοίρα του καθενός καθορίζεται [...] από τη σχέση του με αυτή την αφηρημένη αρχή που είναι ο νόμος. Η δεύτερη φάση είναι η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας [...] πολίτευμα στο οποίο η κυβέρνηση είναι εκτεθειμένη σε «μέση αγορά» και κάθε πολίτης, τυπικά και ουσιαστικά, έχει τη δυνατότητα να συμμετάσχει σ' αυτή. Στην αταξία των μακρινών βαρβάρων και στην παράλογη τάξη των πολύ κοντινών βαρβάρων –περσική αυτοκρατορία– αντιπαρατάσσεται μια έλλογη οργάνωση, που αντιστοιχεί στη θέση που κατέχει ο άνθρωπος μέσα στην κοσμική τάξη. [...] Όλα συμβαίνουν σάμπως η φιλοσοφία, καθώς πετυχαίνει ολοένα και περισσότερο να οριοθετεί την πρωτοτυπία του έλλογου πεδίου της, να επαναλαμβάνει, ενσωματώνοντάς τες, αρχέγονες στάσεις της ζωής. [...] Από το μύθο στην έλλογη σκέψη; Βέβαια. Ωστόσο ο μύθος δεν είναι μια άτακτη φαντασία και η έλλογη σκέψη τείνει να επιβληθεί σαν ένας νέος μύθος.

[πηγή: Fr. Châtelet, «Πλάτων» στο Η Φιλοσοφία τ. Α΄, επιμ. Fr. Châtelet, Από τον Πλάτωνα ως τον Θωμά Ακινάτη, μτφ. Κωστής Παπαγιώργης, Γνώση, Αθήνα 1984,].
Ιστοσελίδα: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C128/680/4510,20306/extras/texts/indexB_00/indexB_00_elliniko_thavma.html