Ο «ΘΕΡΟΣ» ΣΤΗ ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Η φωτογραφία είναι της Ε. Ψυχογιού

Στο λαϊκό φαντασιακό ο θερισμός ισοδυναμεί συμβολικά και μυθικά με  επώδυνη «γέννα» της μάνας-γης μέσα απ’ την οποία προκύπτει πάνω στα αλώνια ο πολύτιμος χρυσός καρπός, το «γέννημα», όπως εύγλωττα λέει και ο μύθος μέσα από τα τραγούδια που επιτελούνται στο θέρο.  Στα τραγούδια βέβαια υπάρχει πάντα η ποιητική και μαγική τελεστική υπερβολή και βέβαια αντανακλάται και η κοινωνική πραγματικότητα, δηλαδή να συμβεί γέννα -νόμιμη ή παραβατική- στη διάρκεια του θερισμού, αλλά είναι γνωστό το πόσο η ένταξη των τραγουδιών στο πλαίσιο της τελετουργικής περίστασης όπου επιτελούνται τους προσδίδει κάθε φορά διαφορετικό νόημα, σε συνδυασμό και με τις εκάστοτε κοινωνικές αντιλήψεις. Ένα απ’ αυτά είναι το τραγούδι της «Κόρης που γεννάει στο θέρο», που αφορά συμβολικά  τη γέννα και συμπυκνώνει θρησκευτικές, μυθικές, μαγικές, μυητικές, κοινωνικές και ταυτόχρονα παιδευτικές σημασίες […].

Αποκαμωμένη, άδεια από ζωή η τροφοδότρα γη μετά το μυστηριακό τοκετό, στεγνωμένη από το καλοκαιρινό καύμα  του ήλιου που ξεραίνει τη βλάστηση  και το κορμί της στερεύοντας τα νερά. Η Μάνα-Γη «κοιμάται» ως γριά γυναίκα -πεθαίνοντας κατά κάποιο τρόπο- μέχρι να ξαναγονιμοποιηθεί με το νέο σπόρο ως νεαρή και πάλι νύφη το φθινόπωρο την εποχή των βροχών για να ξαναρχίσει αναγεννώμενη το νέο κύκλο της, σε μια συμβολική, αέναη εναλλαγή ζωής και θανάτου. […]

Για τη φαντασίωση του θερισμού ως κύησης-γέννας και των δεματιών με τα στάχυα με παιδιά, παραθέτω λογοτεχνική περιγραφή από τοπικό λόγιο συλλογέα στη Γορτυνία (ΚΕΕΛ, χ/φο αρ. 738, σ.  25,  Γλανιτσά Γορτυνίας ) : …Το φεγγάρι τώρα γέρνει κατά τη δύση κι από την ανατολή άρχισε να ξεφαγκρίζει κάποια λάμψη […] Αυτή την ώρα έφτασαν στον κάμπο, ξεφόρτωσαν κι άρχισαν να θερίζουν. Τα δραπάνια, τροχισμένα, κόβουν, κόβουν αχόρταγα. Ένα δυνατό τρίξιμο ακούγεται, που φαίνεται πως ακούγεται από την καλαμιά που μένει. Ίσως να ’ναι το παράπονό της γιατί τη χώριζαν από τον καρπό που εφτά μήνες τώρα τον κράτησε μέσα της και τον έθρεψε δίνοντάς του και την τελευταία της ζωντανή ικμάδα. Στο χωράφι του μπάρμπα Φώτη οι χεριές δυο-δυο δένονται σε χερόβολα κι από ’κείνα γλήγορα σωρώνονται οι χεροβολιές. Μπροστά θερίζουν η Χρυσάνθη, η νύφη της κι ο Γιώργης και πίσω ο Θοδωράκης, άλλος γιός του μπάρμπα Φώτη, μικρότερος από το Γιώργη και τη Χρυσάνθη, αγκαλιάζει τα χερόβολα όπως τον οδηγάει ο πατέρας του. Ο κάμπος γιόμισε αγκαλιές που ξεχωρίζουν σαν ένα κοπάδι πρόβατα που βόσκουν ακούνητα και χωρίς κουδούνια. Στερνά, γυρίζοντας δένει δυο-δυο τις αγκαλιές που με τα καλοστριμμένα βούρλινα δεματικά και φτιάνει τα δεμάτια [ πβ. δεμάτι-δέμας ], που τα φορτώνει στ’ άλογα  και τα κουβαλάει στ’ αλώνι ο Δημήτρης. Ο μπάρμπα Φώτης τραβιέται στον ήσκιο  ενού πρίνου κι αγναντεύει με συγκίνηση και κρυφοχαρά τα παιδιά του. Πού είσαι τώρα να ντα βλέπεις , Μαριορή! αναστέναξε. Όπως γιόμισε το χωράφι από τα δεμάτια, έτσι στολίστη’  κι από τα παιδιά μας . Κρυφοσφούγγισ’ ένα δάκρυ στην ανάμνηση της γυναίκας του και πήρε από το σαλάχι του Θοδωράκη το καλάμι και σκόρπισε στο γκάμπο ένα μοιρολόι. Κοντεύει μεσημέρι κι ο ήλιος φλογίζει [….] Κοιμήθηκαν στ’ αλώνια και τις άλλες ημέρες ξακολούθησαν να θερίζουν, να δένουν και να κουβαλάν. Κάπου-κάπου, άμα ήταν παραγινωμένο το γέννημα, το θέριζαν τη νύχτα με το φεγγάρι, που λούρωνε και δεν τριβόταν [….]

Απόσπασμα από το άρθρο με τίτλο: Νεοελληνική μυθολογία, θερινό ηλιοστάσιο: ο συμβολικός τοκετός και ο θάνατος της Γης σε τραγούδια του θερισμού και του κλήδονα (Mother-earth, her childbirth and her death in Greek harvest and Jun Solstice songs)

 της Ε. Ψυχογιού στο ιστολόγιο http://fiestaperpetua.blogspot.gr/2014/06/blog-post.html?spref=fb